Pas blerjeve territoriale të viteve 1840, ideja e zgjerimit territorial shtesë mbeti e popullarizuar me publikun e SHBA-s, ashtu si dhe idenë e përhapjes së qeverisë republikane. Shumë jugosllavë pro-skllavëri kërkonin të zgjeroheshin në jug, duke lejuar më shumë territore ku skllavëria mund të vazhdonte të rritet dhe të zgjerohej. Disa madje e imagjinonin Shtetet e Bashkuara si një republikë të madhe që zotëronte skllevër që do të shtrihej në të gjithë Karaibet në Brazil.

Këto ëndrra ekspansioniste u ndihmuan në fillim nga një banor i Kubës, i lindur në Venezuelë, Narciso López, i cili, ashtu si disa skllevër të pasur kubanë, ishte i kujdesshëm ndaj sundimit të patrembur spanjoll mbi ishull dhe kështu kërkoi që ai të aneksohej nga Shtetet e Bashkuara në mënyrë që të sigurohet ruajtja e skllavërisë në Kubë. Pronarët kubanë të pronës ishin të shqetësuar se Spanja do t’i jepte presionit britanik për të shfuqizuar skllavërinë në Kubë. López organizoi disa ekspedita të dështuara për të çliruar Kubën nga sundimi spanjoll, i fundit që rezultoi në kapjen dhe ekzekutimin e tij në Havanë më 1851. Publiku amerikan dënoi veprimet spanjolle, sidomos ekzekutimin e López pa gjyq, por Presidenti i SHBA Millard Fillmore nuk dha një denoncim. Zemërimi publik kundër përkrahjes së dukshme të vakët të Fillmore për zgjerim kontribuoi në një humbje të Whig në 1852.

Gjatë viteve midis Luftës Meksiko-Amerikane dhe Luftës Civile, Shtetet e Bashkuara u përfshinë gjithnjë e më shumë në Amerikën Qendrore dhe në Karaibe. Ndërsa zyrtarët e qeverisë së SHBA u përpoqën të fitonin prona territoriale në atë rajon, qytetarët privatë (të njohur si “filibusterers”) organizuan gjithashtu ekspedita të armatosura në vende të ndryshme në Meksikë, Amerikë Qendrore dhe Kubë. Filibustering dhe diplomacia zyrtare e SHBA ishin njësoj të pasuksesshme në marrjen e fitimeve territoriale të përhershme dhe të rëndësishme, dhe gjithashtu tentonin të nxisin antagonizmin lokal kundër veprimeve të SHBA në rajon.

Diskutimet për korrigjim/shkëmbim territoresh  ndërmjet Kosovës dhe Serbisë kanë nxitur reagime të shumta  jo vetëm tek përfaqësues politik të Kosovës, organizata të shoqërisë civile  por dhe tek studiuesit e  marrëdhënieve ndërkombëtare.

Çështjet territoriale kanë qenë shkaqe të dukshme të konflikteve të armatosura dhe luftës në epokën moderne. Ky vëzhgim ka çuar në një rritje të shpejtë të literaturës akademike mbi burimet, menaxhimin dhe pasojat e këtyre çështjeve. Megjithëse territori ka marrë shumicën e vëmendjes së shkencëtarëve, kjo literaturë ka rrënjët e saj në kërkimin e çështjeve kontestuese që filluan në vitet ’60.  Ideja e presidentit të Kosovës Hashim Thaçit për korrigjim/shkëmbim territoresh është jo vetëm një kthim në idetë që kanë quar në konflikte të armatosura, por ka ardhur edhe si pasojë e dështimit të BE-s për të zgjidhur deri më tani çështjen e  këtyre dy shteteve dhe hapjen e perspektivës  së rajonit për anëtarësim në BE. Bashkimi Europian si pasojë e problemeve të saja të brendshme ka reflektuar edhe në dështimin e saj për të zgjidhur çështje të hapura  ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Diskutimi akademik lidhur me shkëmbimin e territoreve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë  duhet të filloj me studime mbi fushat e çështjeve në analizën e politikës së jashtme, duke u përqendruar në çështje të tilla si mënyra se si procesi i politikës së jashtme ndryshon nga proceset më tradicionale të politikës së brendshme. Kjo linjë e analizës  duhet të adoptoj një konceptim më substancial të çështjeve, duke u përqendruar në natyrën e vlerave në rrezik. Format e përgjithshme të konfliktit të politikës së jashtme dhe bashkëpunimit janë gjetur të ndryshojnë ndjeshëm në çështje të ndryshme. Çështje të rëndësishme janë çështjet më të shpeshta dhe më të rrezikshme në konfliktet e armatosura dhe në luftë, duke udhëhequr dijetarët që të përqendrojnë pjesën më të madhe të hulumtimeve të tyre lidhur me çështjet mbi dinamikën e grindjes territoriale.

Hulumtimet mbi territorin kanë rrjedhur nga elementët kryesorë të teorisë së çështjeve që janë zhvilluar më parë: nxjerr në pah çështjen ose rëndësinë e çështjes nën grindje; konteksti i lëshimit, ose ndërveprimet e kohëve të fundit për të njëjtën çështje; dhe konteksti institucional, apo shkalla në të cilën aktorët dhe institucionet e tjera janë në gjendje të ndikojnë në grindjen mbi këtë lloj të çështjes. Konflikti i armatosur është shumë më i mundshëm kur çështja në fjalë është më e spikatur, veçanërisht kur kjo pjesë përfshin dimensione të paprekshme, siç është prania e një raporti etnik të një shteti në territorin e pretenduar.

Një histori e kohëve të fundit e konfliktit të armatosur në ish Jugosllavi ose negociatave të dështuara për një çështje, ka çuar në konflikte të armatosura ndërmjet   vendeve në hapësirat e ish Jugosllavisë.

Konteksti normativ dhe institucional mbi çështjen e  shkëmbimit të territoreve duket se ndikon në gjasat e konfliktit dhe menaxhimit paqësor mbi këtë çështjet, megjithëse mbetet shumë për t’u bërë në këtë fushë. Një marrëveshje e tillë për shkëmbim territoresh do ta kthej tërë Ballkanin në një terren të  përshtatshëm për Rusinë dhe Kinën duke çuar në hapa  të rëndësishëm në pretendime territoriale dhe përfitime të rëndësishme potenciale.

Një marrëveshje për shkëmbim territoresh ndërmjet Kosovës dhe Serbisë  është jo vetëm e kushtueshme për Kosovën, por gjithashtu potencialisht të rrezikshme për shtetet në rajon dhe aleatët e shteteve kontestuese që mund të futen në konflikte të armatosura. Për fat të mirë, ndonëse shumë mosmarrëveshje mbeten të pazgjidhura dhe disa mosmarrëveshje mbajnë dekada apo më shumë se një shekull, shumë mosmarrëveshje të tjera zgjidhen në mënyrë paqësore përmes mjeteve të menaxhimit të konfliktit.

Duket se nuk ka një vullnet nga fuqitë e mëdha për të menaxhuar procesin e  shkëmbimit të territoreve, pasi do të përbënte një efekt domino  edhe vetë brenda shteteve me demokraci të konsoliduar. Nacionalistët hungarezë nuk e kanë harruar ende humbjen e Transilvanisë në Rumani, ndërsa vetë nacionalistët rumunë do të kërkonin rivijëzim të kufijve për të përfshirë në Rumaninë e madhe edhe Moldavinë.

Argumentet juridike ndërkombëtare duket se ndikojnë në menaxhimin e pretendimeve territoriale në mënyra sistematike dhe përfundimi i pretendimeve territoriale duket të sjellë përmirësime thelbësore në marrëdhëniet midis ish kundërshtarëve. Të njëjtat modele të përgjithshme Kosova duhet të mbaj në raport me çështjet territoriale.  Bashkimi Europian duhet përfundimisht ta marr procesin në duart e saj. Në të kundërtën kjo do të kishte si pasojë dështimin e të gjitha përpjekjeve të nismave në frymën evropiane për vendosjen e ekuilibrave dhe afrimin – duke përfshirë këtu edhe vet dialogun e Brukselit mes Prishtinës dhe Beogradit.

Kuptimi i faktorëve që ndikojnë në menaxhimin e konfliktit – mjetet me të cilat qeveritë vendosin strategjitë e tyre të politikës së jashtme që kanë të bëjnë me mosmarrëveshjet ndërshtetërore dhe konfliktet civile – është kritike për politikë bërësit dhe studiuesit e interesuar për zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve të tilla. Bashkimi Europian dhe SHBA  duhet të përfshihen në garantimin e një marrëveshje ndërshtetërore ligjërisht e obliguar si mundësi reale e normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet shteteve.

Megjithëse menaxhimi i kësaj marrëveshje mund të përfshijë një spektër mjetesh menaxhuese, duke përfshirë negociata të drejtpërdrejta dypalëshe ndërmjet shteteve kontestuese, ndërmjetësimit jo të detyrueshëm të palëve të treta ose zgjidhjes së detyrueshme të mosmarrëveshjeve ligjore.

Shteti i Kosovës më shpesh duhet të bëjë përpjekje për metodën më të drejtpërdrejtë të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve, që është negociata dypalëshe, por shpesh, negociatat e tilla prishen për shkak të pozitave të pakompromisura të shteteve kontestuese, duke i bërë qeveritë të kthehen në metoda të tjera të zgjidhjes. Ka pro dhe kundra secilës nga metodat e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dhe disa faktorë do të ndikojnë në vendimet që qeveritë bëjnë për menaxhimin e mosmarrëveshjeve të tyre territoriale. Në përgjithësi, zgjidhja paqësore dhe normalizimi  i marrëdhënieve është një çështje e rëndësishme, por e ndërlikuar për  të dy shtetet të përfshira drejtpërsëdrejti dhe në mënyrë indirekte nga persistenca e mosmarrëveshjeve të tilla.

(Burim Mexhuani, PhD –  Shkencat Politike dhe Marrëdhënie Ndërkombëtare)